Μια σημείωση για τον ΣΥΡΙΖΑ: χρεωμένοι Ναι, αλλά όχι ένοχοι!

Του Slavoj Žižek

Η εντύπωση που έχει κανείς από από τα δικά μας ΜΜΕ είναι ότι η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα αποτελείται από  ένα τσούρμο λαϊκιστών εξτρεμιστών που υποστηρίζουν «παράλογα» και «ανεύθυνα» λαϊκιστικά μέτρα. Τίποτα δεν μπορεί να απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Είναι, αντιθέτως, η πολιτική της ΕΕ που έχει υπάρξει και συνεχίζει να είναι, καταφανώς παράλογη. Από το 2008, η Ελλάδα έχει αναγκαστεί να πάρει σκληρά μέτρα λιτότητας για να βάλει τα οικονομικά της σε τάξη. Ωστόσο σήμερα, επτά...

χρόνια αργότερα, αφού η χώρα υπέστη μια τρομακτική οπισθοδρόμηση, τα οικονομικά της Ελλάδας είναι σε ακόμα μεγαλύτερη αναταραχή. Πράγματι, το χρέος της χώρας αυξήθηκε από λίγο πιο πάνω από το 100% του ΑΕΠ στο 175%, και αυτή τη στιγμή ανέρχεται στα 320 δις ευρώ. Αν αυτό δεν είναι παράλογο, τότε αυτή η λέξη δεν έχει πλέον κανένα νόημα. Γιατί, λοιπόν, η ΕΕ κάνει αυτό το πράγμα στην Ελλάδα;

Όπως όλοι γνωρίζουμε, η πολιτική της ΕΕ προς τις υπερχρεωμένες χώρες όπως η Ελλάδα ακολουθεί την τακτική «παράταση και υποκρισία” – παρατείνουμε την περιόδο αποπληρωμής, αλλά προσποιούμαστε ότι όλα τα χρέη τελικά θα αποπληρωθούν. Γιατί, λοιπόν, η μυθοπλασία της αποπληρωμής είναι τόσο επίμονη; Δεν είναι μόνο ότι αυτή η φαντασίωση κάνει την παράταση αποπληρωμής του χρέους πιο εύκολα αποδεκτή στους Γερμανούς ψηφοφόρους. Ούτε ότι ενδεχόμενη διαγραφή του ελληνικού χρέους μπορεί να δώσει αφορμή για παρόμοια αιτήματα εκ μέρους των Πορτογάλων, των Ιρλανδών και των Ισπανών. Ο πραγματικός λόγος είναι απλά ότι αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία δεν θέλουν πραγματικά το χρέος να αποπληρωθεί. Ο πραγματικός στόχος εκείνου που δανείζει χρήματα στον οφειλέτη δεν είναι να πάρει πίσω τα χρωστούμενα με τόκο, αλλά η επ ‘αόριστον διαιώνιση του χρέους που διατηρεί τον οφειλέτη σε θέση μόνιμης εξάρτησης και υποταγής. Μια δεκαετία πριν, η Αργεντινή αποφάσισε να αποπληρώσει το χρέος της προς το ΔΝΤ πριν από την ώρα του (με οικονομική βοήθεια από τη Βενεζουέλα). Η αντίδραση του ΔΝΤ ήταν απρόσμενη: αντί να είναι ευτυχείς που πήραν πίσω τα χρήματά τους, οι κορυφαίοι εκπρόσωποι του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου εξέφρασαν την ανησυχία τους ότι η Αργεντινή θα χρησιμοποιήσει τη νεοαποκτηθείσα ελευθερία και οικονομική ανεξαρτησία από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα για να εγκαταλείψει τη συντηρητική δημοσιονομική πολιτική και να επιδοθεί σε αλόγιστες σπατάλες… Το χρέος είναι ένα μέσο ελέγχου του οφειλέτη, και ως εκ τούτου, αγωνίζεται να διευρυνθεί και να αναπαραχθεί.

Η συνεχιζόμενη πίεση της ΕΕ προς την Ελλάδα να εφαρμόσει μέτρα λιτότητας ταιριάζει απόλυτα σε αυτό που η ψυχανάλυση ονομάζει υπερεγώ. Το υπερεγώ δεν είναι ένας καθαρά ηθικός παράγων, αλλά ένας σαδιστικός παράγων, ο οποίος βομβαρδίζει το θέμα με αδύνατα αιτήματα, αντλώντας αισχρή απόλαυση απο την αποτυχία του υποκειμένου να συμμορφωθεί με αυτά. Το παράδοξο με το υπερεγώ είναι ότι, όπως ο Φρόιντ είδε ξεκάθαρα, όσο περισσότερο υπακούμε στις απαιτήσεις του, τόσο περισσότερο αισθανόμαστε ένοχοι. Φανταστείτε ένα φαύλο δάσκαλο ο οποίος αναθέτει στους μαθητές του αδύνατες εργασίες, και στη συνέχεια αποδοκιμάζει σαδιστικά όταν βλέπει το άγχος και τον πανικό τους. Αυτό είναι και το στοιχείο που είναι τόσο τρομερά λάθος με τις απαιτήσεις/εντολές της ΕΕ: δεν δίνει στην Ελλάδα καν μια ευκαιρία – η Ελληνική αποτυχία είναι μέρος του παιχνιδιού.

Σαν να μην έχουν υποφέρει ήδη αρκετά, οι Έλληνες είναι θύματα μιας εκστρατείας που κινητοποιεί τα χαμηλότερα εγωιστικά ένστικτα. Όποτε μιλάνε για διαγραφή μέρους του χρέους, τα δικά μας ΜΜΕ το παρουσιάζουν ως ένα μέτρο που θα πλήξει τους απλούς φορολογούμενους, βάζοντας τους τεμπέληδες και διεφθαρμένους Έλληνες απέναντι στους σκληρά εργαζόμενους απλούς ανθρώπους σε άλλες χώρες. Στη Σλοβενία, τη δική μου χώρα, όσοι εκφράζουν συμπάθεια προς τον ΣΥΡΙΖΑ κατηγορούνταν ακόμη και για εθνική προδοσία … Έτσι, όταν, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κατάρρευσης του 2008, οι μεγάλες τράπεζες κατέστησαν αφερέγγυες, ήταν εντάξει για το κράτος να καλύψει τις απώλειές τους ξοδεύοντας τρισεκατομμύρια (από τα χρήματα των φορολογουμένων φυσικά), αλλά όταν ένας ολόκληρος λαός δυστυχεί, θα πρέπει να καταβάλει το χρέος.

Πώς μπορούμε να βγούμε από αυτό το κολασμένο κύκλο του χρέους και την ενοχής; Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ το πέτυχε. Οι δανειστές κατηγορούν ουσιαστικά την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ότι δεν αισθάνεται τόσες ενοχές όσο θα έπρεπε. Την κατηγορούν για το ότι αισθάνεται αθώα. Αυτό είναι που το κατεστημένο της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκει τόσο ενοχλητικό σχετικά με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ: παραδέχεται το χρέος, αλλά χωρίς ενοχή. Ο ΣΥΡΙΖΑ ξεφορτώθηκε την πίεση του υπερεγώ. Ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών Γιάννης Βαρουφάκης προσωποποιεί τη στάση αυτή στις συναλλαγές του με τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο: ο ίδιος αναγνωρίζει πλήρως το βάρος του χρέους, και υποστηρίζει αρκετά ορθολογικά ότι, δεδομένου ότι η πολιτική της ΕΕ προφανώς δεν λειτούργησε, θα πρέπει να βρεθεί μια άλλη επιλογή. Παραδόξως, αυτό που επανειλημμένα ισχυρίζονται Βαρουφάκης και Τσίπρας είναι ότι η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ είναι η μόνη ευκαιρία για τους δανειστές να πάρουν τουλάχιστον ένα μέρος των χρημάτων τους πίσω. Ο ίδιος ο Βαρουφάκης αναρωτιέται γιατί οι τράπεζες έριχναν λεφτά στην Ελλάδα και συνεργάζονταν με ένα πελατειακό κράτος, ενώ την ίδια στιγμή όλοι γνώριζαν πολύ καλά πώς είχαν τα πράγματα. Η Ελλάδα δεν θα είχε ποτέ αποκτήσει τόσο μεγάλο χρέος χωρίς τη συνενοχή του Δυτικού κατεστημένου. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ γνωρίζει πολύ καλά ότι η κύρια απειλή δεν προέρχεται από τις Βρυξέλλες. Αντιθέτως, κατοικοεδρεύει στην ίδια την Ελλάδα – ένα πελατειακό, διεφθαρμένο Κράτος. Αυτό για το οποίο η Ευρώπη (η γραφειοκρατία της ΕΕ) θα πρέπει να κατηγορηθεί είναι για το ότι, ενώ επικρίνει την Ελλάδα για διαφθορά και αναποτελεσματικότητα του, υποστήριξε την πολιτική δύναμη (Νέα Δημοκρατία) που ενσάρκωνε αυτή τη διαφθορά και την αναποτελεσματικότητα.

Για το λόγο αυτό, το κύριο καθήκον όλων των πραγματικών αριστερών σήμερα να είναι να επιδείξουν πανευρωπαϊκή αλληλεγγύη προς την Ελλάδα, όχι μόνο επειδή η μοίρα της Ελλάδας είναι στα χέρια της Ευρώπης. Εμείς οι Δυτικοευρωπαίοι θέλουμε να βλέπουμε την Ελλάδα ως αποστασιοποιημένοι παρατηρητές που παρακολουθούν τη δεινή κατάσταση της φτωχής χώρας με συμπόνια και συμπάθεια. Ωστόσο, μια τέτοια ‘χαλαρή’ οπτική στηρίζεται σε μια μοιραία ψευδαίσθηση. Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα αυτές τις τελευταίες εβδομάδες αφορά όλους μας – διακυβεύεται το μέλλον της Ευρώπης. Έτσι, όταν διαβάζουμε για την Ελλάδα αυτές τις μέρες, θα πρέπει πάντα να έχουμε κατά νου ότι, όπως λέει το παλαιό ρητό, de te fabula narrator.

Αριστεροί σε όλη την Ευρώπη διαμαρτύρονται πως σήμερα κανείς δεν τολμά να διαταράξει πραγματικά το νεοφιλελεύθερο δόγμα. Το πρόβλημα είναι πραγματικό, φυσικά: τη στιγμή που κάποιος παραβιάζει αυτό το δόγμα, ή μάλλον, τη στιγμή που κάποιος θεωρείται ως πιθανός παράγων που μπορεί να προκαλέσει αυτή τη διαταραχή, τεράστιες δυνάμεις εξαπολύονται εναντίον του. Παρά το γεγονός ότι οι δυνάμεις αυτές εμφανίζονται ως αντικειμενικοί οικονομικοί παράγοντες, στην πραγματικότητα είναι δυνάμεις ψευδαισθήσεων και ιδεολογίας. Αλλά η υλική δύναμή τους είναι ωστόσο εντελώς καταστροφική. Σήμερα είμαστε κάτω από την τεράστια πίεση αυτού που τι θα πρέπει να ονομάσουμε ‘εχθρική προπαγάνδα’. Επιτρέψτε μου να παραθέσω τον Alain Badiou : “Ο στόχος κάθε εχθρικής προπαγάνδας δεν είναι να εξολοθρεύει μια υπάρχουσα δύναμη (η λειτουργία αυτή συνήθως επαφίεται στις αστυνομικές δυνάμεις), αλλά να εξολοθρεύει μια απαρατήρητη δυνατότητα της κατάστασης “. Με άλλα λόγια, η εχθρική προπαγάνδα προσπαθεί να σκοτώσει την ελπίδα: το μήνυμα αυτής της προπαγάνδας είναι η παραιτημένη πεποίθηση ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε, ακόμα και αν δεν είναι ο καλύτερος από όλους τους δυνατούς κόσμους, είναι ο λιγότερο κακός, κατά συνέπεια οποιαδήποτε ριζική αλλαγή θα μπορούσε μόνο να κάνει τα πράγματα χειρότερα.

Κάποιος πρέπει να κάνει την πρώτη κίνηση και να κόψει τον γόρδιο δεσμό του νεοφιλελεύθερου δόγματος. Πράγματι, ας μην ξεχνάμε ότι αυτοί που κηρύττουν αυτό το δόγμα – από τις ΗΠΑ ως τη Γερμανία – το παραβιάζουν ελεύθερα όποτε τους βολεύει. Ο αγώνας του ΣΥΡΙΖΑ πηγαίνει πολύ πιο πέρα ​​από έναν απλό αγώνα για ευημερία. Είναι αγώνας για έναν ολόκληρο τρόπο ζωής, η αντίσταση ενός κόσμου που απειλείται από ταχεία παγκοσμιοποίηση ή μάλλον ενός πολιτισμού με καθημερινές τελετουργίες και τους τρόπους που απειλούνται από μετα-ιστορική εμπορευματοποίηση. Είναι αυτή η αντίσταση συντηρητική; Σήμερα οι mainstream αυτοαποκαλούμενοι  πολιτικά και πολιτισμικά συντηρητικοί δεν είναι πραγματικά συντηρητικοί. Υιοθετώντας πλήρως τη συνεχή αυτο-επανάσταση του καπιταλισμού, θέλουν απλά να την κάνουν πιο αποτελεσματική συμπληρώνοντάς την με κάποιους παραδοσιακούς θεσμούς (θρησκεία, κλπ) ώστε να περιορίσουν τις καταστροφικές συνέπειές της για την κοινωνική ζωή και να διατηρήσουν την κοινωνική συνοχή. Αληθινός συντηρητικός σήμερα είναι αυτός που παραδέχεται πλήρως τις αντιθέσεις και τα αδιέξοδα του παγκόσμιου καπιταλισμού, αυτός που απορρίπτει τον απλό προοδευτισμό, και είναι προσεκτικός απέναντι στη σκοτεινή πλευρά της προόδου.

Αυτός είναι ο λόγος που τρέφω βαθύ σεβασμό για τον αγώνα του ΣΥΡΙΖΑ. Το ίδιο το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ εξακολουθεί να υφίσταται, μάς καθιστά όλους ελεύθερους: όλοι γνωρίζουμε ότι όσο ο ΣΥΡΙΖΑ υπάρχει, υπάρχει μια ευκαιρία και για όλους εμάς.

Μετάφραση Νικήτας Φεσσάς για το Νόστιμον ήμαρ