Τρίτη 4 Νοεμβρίου 2014

Στο "Καμίνι" ο Εθνικός Κήπος - κόβουν δέντρα για να κάνουν ιδιόκτητη γκαλερί

«Το πάρκο παραμένει στη μνήμη μου όσο κανένα άλλο πάρκο που έχω επισκεφτεί στη ζωή μου. Η πεμπτουσία ενός πάρκου είναι όπως όταν κάποιος κοιτά έναν πίνακα ή ονειρεύεται, να βρίσκεται σε έναν τόπο που όμως δεν μπορεί ποτέ να πάει». Αυτά έγραψε ο αμερικανός συγγραφέας Χένρυ Μίλλερ για τον εθνικό κήπο το 1939. Από τότε μέχρι σήμερα η εικόνα του ωραιότερου σημείου της Αθήνας έχει αλλοιωθεί. Παρ’ όλα αυτά ένας περίπατος στα στενά χωμάτινα μονοπάτια του κήπου δεν έχασε ποτέ την αξία του και την ικανότητα του να σε ταξιδεύει στα παιδικά σου χρόνια τότε που το τάισμα της πάπιας...
ήταν μέρος της κυριακάτικης βόλτας με τη γιαγιά.

Ο κήπος έχει πλέον παραμεληθεί -κάποιοι λένε σκόπιμα- η ουσία όμως είναι, ότι την ώρα που φίλοι του κήπου αλλά κυρίως επιστημονικοί φορείς δίνουν μια μάχη για να σωθεί το μοναδικό πράσινο κομμάτι του κέντρου της Αθήνας, ο Δήμος κάνει ότι είναι δυνατόν ώστε ο Εθνικός Κήπος να γίνει ιδιωτικός με τη δικαιολογία ότι δεν υπάρχουν χρήματα για να συντηρηθεί. Η έρευνα του Hot Doc ωστόσο, αποδεικνύει ακριβώς το αντίθετο.

Ο Βασιλικός Κήπος δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα. Έχει χαρακτήρα βοτανικού κήπου περιλαμβάνοντας περίπου 500 διαφορετικά είδη καλλωπιστικών δέντρων. Το συνολικό του μέγεθος είναι 154 στρέμματα. Το 1839 φυτεύτηκαν εκεί 15.000 καλλωπιστικά φυτά που μεταφέρθηκαν από τη Γένοβα. Το ενδιαφέρον της βασίλισσας Αμαλίας για τον κήπο ήταν τέτοιο που λέγεται ότι περνούσε τουλάχιστον τρεις ώρες την ημέρα ασχολούμενη προσωπικά με την φροντίδα του. Το 1842 μάλιστα φύτεψε η ίδια τις ουασινγκτόνιες που υπάρχουν μέχρι σήμερα στην είσοδο της λεωφόρου Αμαλίας. Ο Κήπος μετονομάστηκε σε Εθνικό το 1927 κατά την περίοδο της αβασίλευτης Δημοκρατίας και ξεκίνησε να είναι ανοιχτός για το κοινό από την ανατολή μέχρι τη δύση του Ηλίου.

Μέχρι το 2004 τη διαχείριση του Εθνικού Κήπου είχε η Περιφέρεια Αττικής. Τότε δημιουργήθηκε ένα Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου (ΝΠΔΔ) με στόχο την προστασία του χαρακτήρα του Κήπου. Οι φίλοι και οι θαμώνες του Κήπου υποστηρίζουν ότι εκείνη την εποχή η κατάσταση έμπαινε σιγά σιγά σε μια σειρά. Δίπλα στο ΝΠΔΔ δημιουργήθηκε και η Εταιρία Φίλων Εθνικού Κήπου με σκοπό να βοηθήσει στο έργο του Νομικού Προσώπου κυρίως οικονομικά. Όπως κι έγινε όσες φορές χρειάστηκε.


Εν τω μεταξύ τον Μάρτιο του 2011 το Νομικό Πρόσωπο απευθυνόμενο στο υπουργείο Παιδείας κατάφερε να χαρακτηρίσει τον Εθνικό Κήπο ιστορικό τόπο κάτι που προκάλεσε δυσκολίες στα σχέδια εκείνων που ήθελαν να «παρέμβουν».

Τυχαία ή όχι μετά από έναν χρόνο το Νομικό Πρόσωπο καταργείται με απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου χωρίς ο λόγος να γίνεται σαφής ούτε καν στο ΦΕΚ που δημοσιεύτηκε και το οποίο μεταξύ άλλων αναφέρει ότι: «εγκρίνουμε την κατάργηση του ΝΠΔΔ ‘’Δήμος Αθηναίων – Εθνικός Κήπος’’ καθώς με τον νέο οργανισμό Εσωτερικής Υπηρεσίας του Δήμου Αθηναίων έχει συσταθεί το τμήμα Εθνικού Κήπου της Διεύθυνσης Πρασίνου και Περιβάλλοντος με σκοπό την οργάνωση και λειτουργία της δημοτική αυτής υπηρεσίας με γνώμονα την καλύτερη εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων της Αθήνας». Να σημειωθεί ότι η κατάργηση δεν έγινε για οικονομικούς λόγους καθώς κανένα από τα μέλη του ΔΣ του Νομικού Προσώπου δεν πληρωνόταν. Στη θέση του πάντως δημιουργήθηκε μια συμβουλευτική επιτροπή η οποία δεν λειτούργησε ποτέ.

Αμέσως μετά την απόφαση, τον Εθνικό Κήπο αναλαμβάνει η Διεύθυνση Πρασίνου του Δήμου Αθηναίων και ο Κήπος μπαίνει στην ίδια μοίρα με την πλατεία Κολωνακίου και με κάθε άλλο πάρκο της Αθήνας .Είναι η στιγμή που ξεκινάει η χειρότερη φάση του Κήπου. Οι εικόνες που εκτυλίσσονταν όπως αναφέρουν και οι φίλοι το κήπου ήταν θλιβερές. Κηπουροί που δεν γνώριζαν πως να φερθούν στα δέντρα κλάδευαν ακόμα και την άνοιξη κλαδιά που πάνω τους είχαν φωλιάσει πουλιά. Τα φυτά εγκαταλείπονταν και όλα έδειχναν ότι ο Εθνικός Κήπος θα θυσιαστεί στο βωμό της κρίσης. Παράλληλα το ήδη λιγοστό προσωπικό είχε αποδεκατιστεί στο πλαίσιο των μνημονιακών υποχρεώσεων με αποτέλεσμα είτε όλα να γίνονται από τύχη, είτε να μην γίνονται καθόλου.

Το παράδοξο είναι ότι, όπως τα νούμερα δείχνουν, η εγκατάλειψη του Κήπου δεν προέκυψε λόγω έλλειψης ρευστότητας καθώς εν μέσω κρίσης τα κονδύλια γι’ αυτόν άγγιζαν τα 2 εκάτ. ευρώ. Συγκεκριμένα σε έγγραφο του Δημοτικού Συμβουλίου το οποίο αποφασίζει κατά πλειοψηφία για τον απολογισμό Εσόδων-Εξόδων του οικονομικού έτους 2011 αναφέρεται ότι τα έσοδα του κήπου είναι 760.687 ευρώ και τα έξοδα 278.920 ευρώ (αφορούν λειτουργικές δαπάνες, ενώ κατά καιρούς κάλυπταν και τις μισθοδοσίες του έκτακτου προσωπικού) ενώ το ταμειακό υπόλοιπο που αναγράφεται στο έγγραφο του Δημοτικού Συμβουλίου είναι 481.766 ευρώ.

Εν τω μεταξύ το 2012 το υπουργείο Εσωτερικών προσφέρει τακτική επιχορήγηση μόνο για δαπάνες μισθοδοσίας των υπαλλήλων του Εθνικού Κήπου 936.600 ευρώ και για δαπάνες συντήρησης φύλαξης και διαχείρισης του Εθνικού Κήπου 239.400 ευρώ. Το πόσο παραμένει μεγάλο και την επόμενη χρονιά με τις δαπάνες μισθοδοσίας που χορηγήθηκαν, να φτάνουν τις 612.000 ευρώ κι εκείνες για τη φύλαξη, διαχείριση και συντήρηση να αγγίζουν τις 216.000.

Η ουσία είναι ότι τη στιγμή που μελή του ΝΠΔΔ αναφέρουν ότι το προσωπικό που απασχολείται στο Εθνικό Κήπο μετριέται στα δάχτυλα του ενός χεριού -πράγμα που φαίνεται άλλωστε και από την εικόνα εγκατάλειψης που έχει ο Κήπος- ο Δήμος Αθηναίων έχει πάρει μέσα σε δυο χρόνια από το κράτος περίπου 1,5 εκατ. ευρώ μόνο για την μισθοδοσία και 450.000 για τη φύλαξη, τη διαχείριση και τη συντήρηση. Στο ετήσιο πρόγραμμα δράσης για το 2012 το Νομικό Πρόσωπο είχε αναφέρει ότι υπάρχει σοβαρή έλλειψη προσωπικού τόσο στο κομμάτι της συντήρησης του πρασίνου όσο και στη φύλαξη αλλά και στη συντήρηση του εξοπλίσου του Κήπου. Είναι επομένως άξιο απορίας, πόσοι εργαζόμενοι υπάγονται στις μισθοδοσίεςτου Εθνικού Κήπου.

Ο ΝΕΟΝ κήπος

Έναν χρόνο μετά την κατάργηση του ΝΠΔΔ, τον Σεπτεμβρίο του 2013 το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων εγκρίνει πρόταση του οργανισμού ΝΕΟΝ με ιδρυτή τον Δημήτρη Δασκαλόπουλο και με τίτλο «Ανακαλύπτοντας τον Κήπο».

Σύμφωνα με το σχετικό ΦΕΚ με ημερομηνία 19 Οκτωβρίου 2004, ο Εθνικός Κήπος παραχωρήθηκε «δωρεάν κατά χρήση, για διάρκεια 90 ετών στον Δήμο Αθηναίων μαζί με την περίφραξη και τις υπάρχουσες σε αυτόν κάθε είδους εγκαταστάσεις». Το ΦΕΚ της παραχώρησης αναφέρει ότι «ο Δήμος Αθηναίων υποχρεούται, με ευθύνη του, να συντηρεί και να βελτιώνει τη βλάστηση, να διοικεί, διαχειρίζεται, εκμεταλλεύεται και φυλάσσει και γενικά να προστατεύει τον παραχωρούμενο Εθνικό Κήπο, ο οποίος θα διατηρεί στο ακέραιο τον δασικό του χαρακτήρα και προορισμό και θα εξακολουθεί να διέπεται από τις διατάξεις της δασικής νομοθεσίας». Η παραχώρηση έγινε με τις επιπλέον υποχρεώσεις οι κάθε είδους μελέτες παρεμβάσεων να υποβάλλονται υποχρεωτικά προς έγκριση στις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού και οι κάθε είδους εργασίες α εκτελούνται ύστερα από έγκριση της αρμόδιας υπηρεσίας του υπουργείου Πολιτισμού (Γ” ΕΚΠΑ) και υπό την επίβλεψη εκπροσώπου της, επειδή ο Εθνικός Κήπος είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος.

Αυτές είναι οι δεσμεύσεις του Δήμου Αθηναίων όπως ορίζει ο νόμος όσον αφορά τη διαχείριση του Εθνικού Κήπου. Ωστόσο, μετά την έγκριση της πρότασης του οργανισμού ΝΕΟΝ από το Δημοτικό Συμβούλιο (κατά την ψηφοφορία υπέρ τάχθηκαν 20 μέλη και κατά 14), ο δήμαρχος παραχώρησε κοινή συνέντευξη Τύπου με τον Οργανισμό ΝΕΟΝ με σκοπό να παρουσιάσουν στους δημοσιογράφους τις παρεμβάσεις που προτείνει ο Οργανισμός. Η πρόταση του Οργανισμού δεν προέκυψε μετά από προκήρυξη του Δήμου, αλλά μετά από προσωπικό ενδιαφέρον του ΝΕΟΝ για τη «σωτηρία του Κήπου». Οι αλλαγές που προτάθηκαν, αφορούσαν παρεμβάσεις σε οκτώ σημεία του Κήπου και πρόγραμμα εκθέσεων σύγχρονης τέχνης επί δύο μήνες ανά διετία. Παράλληλα προτάθηκαν η αφαίρεση των φοινικόδεντρων που ο Δήμος είχε αναλάβει να διασώσει, η αφαίρεση αυτοφυών δέντρων και μιας συκιάς στην περιοχή της λίμνης και η φύτευση νέων στο δωμάτιο των γλυσινών. Μια από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις σύμφωνα με την μελέτη του ΝΕΟΝ ήταν να επανέλθει η οπτική επαφή που υπήρχε στο μακρινό παρελθόν με την Ακρόπολη γεγονός που σημαίνει ότι πρέπει να κοπούν δέντρα και ενδεχομένως όπως αναφέρουν στο Hot Doc γεωπόνοι να χρειαστεί να γκρεμιστούν ακόμα και κτίρια ώστε το όραμα του γάλλου αρχιτέκτονα τοπίου Λουί Μπενέκ, στενού συνεργάτη του ΝΕΟΝ να γίνει πραγματικότητα.

Με λίγα λόγια η μελέτη χαρακτηρίζεται από μέλη της Πανελλήνιας Ένωσης Εργοληπτών Γεωπόνων ουτοπική και υπερκοστολογημένη όπως και το ίδιο έργο. Συγκεκριμένα αναφέρουν ότι σύμφωνα με τις αντικειμενικές τιμές έργων πρασίνου του Δημοσίου, η κατασκευή του έργου συνολικά δεν γίνεται να ξεπεράσει τις 60.000 ευρώ όταν αυτό υπολογίζεται από τον Οργανισμό ΝΕΟΝ ότι θα φτάσει στα 1,5 εκατομμύρια. Μπορεί το κόστος αυτό να αφορά αποκλειστικά τον κ. Δασκαλόπουλο ωστόσο όπως αναφέρουν γεωπόνοι «έχει υπερκοστολογήσει αυτά που θα προσφέρει».

Οι αντιδράσεις
Η συγκεκριμένη παραχώρηση όπως ήταν αναμενόμενο προκάλεσε πολλές αντιδράσεις από τον επιστημονικό κόσμο με πρώτη την Πανελλήνια Ένωση Βιοεπιστημόνων η οποία καταδικάζει τέτοιου είδους παρεμβάσεις λέγοντας ότι «ο Εθνικός Κήπος αδιαμφισβήτητα χρειάζεται επειγόντως φυτοτεχνικά έργα συντήρησης και προστασίας. Τα έργα αυτά όμως για να είναι αποτελεσματικά πρέπει να σχεδιαστούν και υλοποιηθούν από ειδικούς επιστήμονες με σεβασμό των αρχών της φυτοτεχνίας και όχι ως ‘’εικαστικές παρεμβάσεις’’ κάποιων μη ειδικών, οι οποίοι σχεδιάζουν την κοπή μεγάλων κωνοφόρων για την αποκατάσταση της ‘’οπτικής επαφής με την Ακρόπολη και με το κτίριο της Βουλής’’, φυτεύσεις για τις ανάγκες της Μπιενάλε, την κίνηση βαρέων οχημάτων μέσα στον Κήπο για τις μεταφορές των εκθεμάτων και την κατασκευή έργων προβολής τους». Σοβαρή ανησυχία για τις προτεινόμενες παρεμβάσεις στον Εθνικό Κήπο εξέφρασε σε ανακοίνωσή του και το ελληνικό τμήμα του ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών). «Οι επεμβάσεις θα αλλοιώσουν όχι μόνο την ιστορική μορφή, φυσιογνωμία και βοτανική σύνθεση του Κήπου, αλλά παράλληλα θα επηρεάσουν δυσμενώς τη βιοκλιματική συμπεριφορά του στον άμεσο περιβάλλοντα αστικό χώρο», αναφέρει μεταξύ άλλων το ICOMOS. Παράλληλα το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, σε επιστολή του προς τον Γιώργο Καμίνη με ημερομηνία 3 Ιανουαρίου 2014, επισημαίνει τη φυσική, χωροταξική και ιστορική βαρύτητα του Κήπου για την Αθήνα και υπογραμμίζει ότι η οποιαδήποτε ανάπλαση θα πρέπει να εξασφαλίζει τη διατήρηση του δασικού χαρακτήρα και την ανάδειξη του υφιστάμενου κηποτεχνικού ρυθμού.

Αρχιτέκτονες τοπίου που έχουν μεγάλη εμπειρία από τον Εθνικό Κήπο αναφέρουν στο Hot Doc ότι κινδυνεύει ακόμη και ο δημόσιος χαρακτήρας του Κήπου, καθώς κανένας δεν μπορεί να δεσμευτεί ότι μόλις τοποθετηθούν τα έργα τέχνης θα επιτρέπεται η είσοδος σε παιδιά. Με λίγα λόγια τα παιδιά που μέχρι τώρα έπαιζαν ανέμελα στον Κήπο με την παρουσία των έργων θα βρίσκονται υπό αυστηρή επίβλεψη. Παράλληλα ο φωτισμός των έργων μοντέρνας τέχνης όταν ο Κήπος κλείνει με τη δύση του ήλιου ώστε να ηρεμεί η φύση, διαταράσσει την οικολογική ισορροπία των ζώων και των πουλιών που φιλοξενεί.

Σοβαρό πρόβλημα προκύπτει και από το είδος των εγκαταστάσεων, καθώς ο Εθνικός Κήπος, στο υπέδαφος του οποίου βρίσκονται ίχνη του αρχαίου Λυκείου του Απόλλωνα, το αρχαίο υδραγωγείο του Πεισίστρατου και το υδραγωγείο του Υμηττού, είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος, με αποτέλεσμα, τόσο οι εγκαταστάσεις όπου θα τοποθετηθούν τα έργα τέχνης, όσο και τα φορτηγά που ήδη μετακινούνται στα χωμάτινα μονοπάτια του Κήπου, να αποτελούν μεγάλο κίνδυνο.

Εν τω μεταξύ αίτηση ακύρωσης και αναστολής της απόφασης του Δήμου Αθηναίων βάσει της οποίας αλλάζει πρόσωπο ο Εθνικός Κήπος υπέβαλε στο Συμβούλιο της Επικρατείας η Εταιρεία Φίλων του Εθνικού Κήπου και δέκα πολίτες. Η απόφαση δεν έχει ληφθεί ακόμη ωστόσο ακόμα και να μην γίνει δεκτή, για να ξεκινήσουν τα έργα «σωτηρίας» του Κήπου θα πρέπει πρώτα ο ΝΕΟΝ να λάβει ειδική αδειοδότηση από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, από την Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων, το Δασαρχείο και τη Γενική Γραμματεία Αποκεντρωμένης Διοίκησης της Περιφέρειας. Αν όλες αυτές οι υπηρεσίες δεχτούν να γίνει ο Εθνικός Κήπος γκαλερί τότε το καλύτερο «οικόπεδο» της Αθήνας θα αποκτήσει ιδιοκτήτη.
Στείλαμε τα ερωτήματα που προκύπτουν από την έρευνα μας στο Δήμο Αθηναίων ωστόσο δεν έχουμε λάβει καμία απάντηση.

το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Hot Doc #62, τον Οκτώβριο του 2014
Γράφει η Αντιγόνη Μιχοπούλου  από  hotdoc