Ο θάνατος του… οφειλέτη

Νοικοκυριά και επιχειρήσεις βαρύνονται με ληξιπρόθεσμες οφειλές που ξεπερνούν τα 140 δισεκατομμύρια ευρώ ή τα τρία τέταρτα του ΑΕΠ της χώρας. Πάνω από τέσσερα εκατομμύρια πολίτες βρίσκονται στο στόχαστρο. Τράπεζες, ασφαλιστικά ταμεία και εφορίες εξαπολύουν επίθεση μέσα στο 2014 με απρόβλεπτες συνέπειες τόσο για την οικονομική επιβίωση των νοικοκυριών όσο και για την πορεία της ελληνικής οικονομίας.

Ο γενικός γραμματέας φορολογικών εσόδων θα ανανεώσει το «συμβόλαιό» του με την τρόικα, το οποίο θα προβλέπει ακόμη αυστηρότερους στόχους για τη νέα χρονιά. Θα πρέπει...

να «μαζέψει» πάνω από δύο δισεκατομμύρια ευρώ μέσα στο 2014 από τη δεξαμενή με τα ληξιπρόθεσμα χρέη. 

Επιπρόσθετα, θα πρέπει να μαζέψει και τουλάχιστον το ένα τέταρτο των «φρέσκων» χρεών που θα δημιουργηθούν κατά τη διάρκεια του 2014, δηλαδή ακόμη δύο δισ. ευρώ. Αν προστεθούν και τα τουλάχιστον 750 εκατομμύρια που θέλουν να συγκεντρώσουν τα ασφαλιστικά ταμεία, φτάνουμε στα πέντε δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ αν συνυπολογιστεί και το ποσό που θα πρέπει να καταβληθεί στις τράπεζες, προκειμένου να αποφευχθούν οι πλειστηριασμοί περιουσιακών στοιχείων των Ελλήνων, τότε το ποσό εκτοξεύεται.

Σαφάρι καταστροφής
Το «πακέτο» μέτρων του 2014 δεν περιλαμβάνει μόνο νέους φόρους και περικοπές μισθών και συντάξεων. Περιλαμβάνει και το σαφάρι για την περισυλλογή των «χρωστούμενων», το οποίο αναμένεται να έχει εξίσου καταστροφικές συνέπειες.

Είναι να αναρωτιέται κανείς πώς θα αντεπεξέλθουν τα νοικοκυριά σε αυτή την ανελέητη επίθεση που προγραμματίζουν να εξαπολύσουν τράπεζες, εφορίες και ασφαλιστικά ταμεία για να μαζέψουν ό,τι μπορούν. Διότι ακόμη και αν οι διεκδικούντες ικανοποιηθούν, ποιος μπορεί να προβλέψει ποιες θα είναι οι συνέπειες για την ιδιωτική κατανάλωση και την απασχόληση. Συνηθίζουν στο οικονομικό επιτελείο να χαρακτηρίζουν κινδυνολογικά σενάρια τέτοιου είδους προσεγγίσεις. Εγείρεται όμως το εξής απλό ερώτημα: πιέζεις μια μικρομεσαία επιχείρηση να πληρώσει οφειλές από ΦΠΑ, από φόρο εισοδήματος, από ασφαλιστικές εισφορές. Και την αναγκάζεις να «ρυθμίσει» το δάνειο στην τράπεζα, διότι πλέον η επαγγελματική έδρα (το μαγαζί, το γραφείο κ.λπ.) δεν προστατεύεται από τον πλειστηριασμό. Τι θα κάνει η επιχείρηση; Θα προτιμήσει να αφήσει απλήρωτη την εφορία και να βρεθεί αντιμέτωπη με κατάσχεση του τραπεζικού λογαριασμού ή των απαιτήσεων εις χείρας τρίτων; Θα επιλέξει να μην πληρώσει τις ασφαλιστικές εισφορές με αποτέλεσμα να της «μπλοκάρουν» τη δυνατότητα υποβολής της Αναλυτικής Περιοδικής Δήλωσης; Ή θα προτιμήσει να αφήσει απλήρωτο τον εργαζόμενο ή ακόμη και να τον απολύσει; Η τελευταία αυτή λύση θα φαντάζει στα μάτια του μικρομεσαίου ως η λιγότερο επώδυνη.

Έλα όμως που οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι αυτή τη στιγμή οι μεγαλύτεροι «εργοδότες» της χώρας. Από την άλλη, αν πιέσεις έναν ιδιώτη να πληρώσει και τα τελευταία του χρήματα, π.χ. στην εφορία ή στην τράπεζα, απειλώντας τον ότι σε διαφορετική περίπτωση είτε θα του κατασχέσεις τον μισθό είτε θα του βάλεις χέρι στην τραπεζική του κατάθεση είτε θα του βγάλεις το σπίτι στο σφυρί, είναι σχεδόν αυτονόητο το τι θα πράξει: θα μηδενίσει την κατανάλωση.

Αστρονομικά μεγέθη
Τα νούμερα των ληξιπρόθεσμων οφειλών που βαραίνουν τον ιδιωτικό τομέα είναι εφιαλτικά:

1 Τα ληξιπρόθεσμα χρέη προς την εφορία έσπασαν από τον περασμένο Οκτώβριο το φράγμα των 60 δισεκατομμυρίων ευρώ. Από αυτά, τα 53,36 χαρακτηρίζονται «παλιά», ενώ τα 7,3 δισεκατομμύρια ευρώ είναι καινούργια και δημιουργήθηκαν μέσα στο πρώτο 10μηνο του 2013. Κάθε μήνα που περνάει, οι ληξιπρόθεσμες οφειλές «αυγατίζουν» κατά τουλάχιστον ένα δισεκατομμύριο ευρώ. Αυτό δείχνει ότι ο κόσμος δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στα νέα φορολογικά βάρη και τα αφήνει να προστεθούν στα παλαιά, παρά τις απειλές για κατασχέσεις πάσης φύσεως. Ο μνημονιακός στόχος ορίζει ότι μέχρι το τέλος του 2013 θα πρέπει να έχουν εισπραχθεί 1,9 δισεκατομμύρια ευρώ από τις ληξιπρόθεσμες οφειλές του Δημοσίου. Και μέχρι τον Οκτώβριο του 2013 (μήνας για τον οποίο έχουμε διαθέσιμα στοιχεία) είχαν εισπραχθεί 1,246 δισ. ευρώ. Από τα «φρέσκα» χρέη που προκύπτουν, έχουμε δεσμευτεί να εισπράττουμε το 25%. Ούτε αυτό, όμως, φαίνεται να επιτυγχάνουμε.

2 Στα ασφαλιστικά ταμεία τα ληξιπρόθεσμα έχουν ήδη ξεπεράσει τα 12 δισεκατομμύρια ευρώ. Ειδικά σε ταμεία όπως ο Οργανισμός Ασφάλισης Ελεύθερων Επαγγελματιών (ΟΑΕΕ) ως οφειλέτες εμφανίζονται πλέον οι μισοί ασφαλισμένοι. Η μικρή συμμετοχή στη ρύθμιση των ληξιπρόθεσμων οφειλών, τόσο στο ΙΚΑ όσο και στον ΟΑΕΕ, δείχνει την έλλειψη ρευστότητας, που εμποδίζει τους εργοδότες και τους αυτοαπασχολούμενους να ανταποκριθούν ακόμη και στις τρέχουσες υποχρεώσεις τους (πόσο μάλλον να αποπληρώσουν και μέρος των χρεών που έχουν ήδη συσσωρευτεί).

3 Όσον αφορά τα χρέη προς τις τράπεζες, τα τελευταία στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος έδειξαν ότι τα κόκκινα δάνεια αντιστοιχούν πλέον περίπου στο 29,3% του συνόλου και αντιστοιχούν σε περίπου 70 δισεκατομμύρια ευρώ. Και αυτά είναι στοιχεία Ιουνίου 2013. Τι μπορεί να έχει συμβεί μέσα σε έξι μήνες; Τον Δεκέμβριο του 2012 τα δάνεια σε καθυστέρηση αντιστοιχούσαν στο 24,5% του συνόλου και μέσα σε έξι μήνες αυξήθηκαν κατά πέντε ποσοστιαίες μονάδες. Τον Ιούνιο δεν εξυπηρετούνταν το ένα στα τέσσερα στεγαστικά δάνεια, το 44% των καταναλωτικών και το 30% των επιχειρηματικών. Μπορεί να αυξηθεί κι άλλο αυτό το ποσοστό; Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι είναι εξαιρετικά πιθανό. Στη ρωσική κρίση για παράδειγμα (1998) τα κόκκινα δάνεια έφτασαν στο 40%, ενώ στην ιαπωνική κρίση το 36%. Παλαιότερες προβλέψεις διεθνών οίκων (π.χ. Moodys) έκαναν λόγο για κόκκινα δάνεια της τάξεως του 40% στην Ελλάδα.

Υπάρχουν και χειρότερα
Συμπέρασμα: τα ληξιπρόθεσμα χρέη έχουν εκτοξευτεί σε δυσθεώρητα ύψη, ενώ θεωρείται πλέον μαθηματικά βέβαιο ότι θα συνεχίσουν να αυξάνονται. Ιδού και οι λόγοι:

1 Αντί το υπουργείο Οικονομικών να διευκολύνει τους οφειλέτες να αποπληρώσουν, τους βάζει και… πρόστιμα επειδή χρωστούν. Προαναφέρθηκε ότι από τη δεξαμενή των οφειλών προς τις εφορίες, πάνω από επτά δισεκατομμύρια ευρώ είναι χρέη καινούργια που δημιουργήθηκαν μέσα στο πρώτο 10μηνο του 2013. Η χρονιά αναμένεται να κλείσει με «φρέσκα» χρέη ύψους τουλάχιστον 10 δισεκατομμυρίων ευρώ. Σε αυτά, το υπουργείο Οικονομικών θα πάει - μετά τον νόμο που ψηφίστηκε το περασμένο Σάββατο στη Βουλή - να επιβάλει πρόστιμα άνω του ενός δισεκατομμυρίου ευρώ. Θα απειλήσει με κατάσχεση τους οφειλέτες -πρακτικά τη μισή Ελλάδα - και θα τους φορτώσει με τόκους, οι οποίοι σε ετήσια βάση θα ξεπεράσουν τα 850 εκατομμύρια ευρώ. Ποια διέξοδο θα δώσει στους δανειολήπτες; Να πληρώσουν αυτά τα ποσά σε 12 μηνιαίες δόσεις και αφού προηγουμένως περάσουν το «μαρτύριο» της ανάκρισης που προβλέπει η υφιστάμενη ρύθμιση.

2 Αντί το υπουργείο Ανάπτυξης να .θεσπίσει «εδώ και τώρα» μια σοβαρή ρύθμιση για τους κόκκινους δανειολήπτες, τους υποβάλλει σε μια μαρτυρική διαδικασία για να προστατέψουν το σπίτι τους. Αυτό προϋποθέτει ότι θα καταβάλλουν κάθε μήνα ποσοστό 10-20% του εισοδήματός τους στις τράπεζες μόνο και μόνο για να μην βγει η κύρια κατοικία τους στον πλειστηριασμό (όλα τα υπόλοιπα ακίνητα μπορούν κανονικά να βγουν στο σφυρί). Είναι προφανές ότι αυτό το 10% του εισοδήματος δεν θα επαρκεί καν για να αποπληρωθούν οι τόκοι της χρονιάς. Πόσο μάλλον όταν ένα πολύ μεγάλο μέρος των ληξιπρόθεσμων αφορά καταναλωτικά δάνεια, όπου εκεί τα επιτόκια είναι της τάξεως του 10% και άνω. Τι θα γίνει στην πράξη; Το χρέος των νοικοκυριών προς τις τράπεζες θα μεγαλώνει την ώρα που αυτά θα αγωνίζονται να αποφύγουν τον πλειστηριασμό. Και στο τέλος του 2014 είναι βέβαιο ότι θα βρεθούν σε χειρότερη μοίρα από αυτή που βρίσκονται σήμερα.

Στόχος το 10% του εισοδήματος των δανειοληπτών
Κυνήγι θα ξεκινήσουν και οι τράπεζες με στόχο να εισπράξουν τουλάχιστον το 10% του εισοδήματος των δανειοληπτών. Αυτό το 10% φαίνεται να γίνεται το ελάχιστο πλαφόν για να μπορέσει κάποιος να ξεφύγει από τον πλειστηριασμό, καθώς είτε προσφύγει στον νόμο για τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά είτε στον καινούργιο νόμο που ψηφίστηκε το περασμένο Σάββατο, θα πρέπει οπωσδήποτε να πληρώνει αυτό το ποσό. Αν δεν το κάνει, οι δανειστές – τόσο αυτοί που έχουν εγγράψει προσημείωση στην ακίνητη περιουσία του δανειολήπτη όσο και οι άλλοι που δεν έχουν πάρει εξασφαλίσεις – μπορούν να κινήσουν διαδικασίες πλειστηριασμού. Το 10% είναι το ελάχιστο και αφορά δανειολήπτες που έχουν εισόδημα κάτω από 15.000 ευρώ τον χρόνο (καθαρό εισόδημα δηλαδή αυτό που προκύπτει αν αφαιρεθούν οι ασφαλιστικές εισφορές, ο φόρος εισοδήματος και η εισφορά αλληλεγγύης). Αν το εισόδημα υπερβαίνει τα 15.000 ευρώ (και μέχρι 35.000 ευρώ, καθώς από αυτό το όριο και πάνω δεν υπάρχει δυνατότητα ένταξης στη ρύθμιση), θα πρέπει να καταβάλλεται το 20%
του εισοδήματος. Ειδικά δε για ελεύθερους επαγγελματίες και εμπόρους, το ποσό που θα καταβάλλεται κάθε μήνα θα πρέπει να ανέρχεται στο 20% της τελευταίας δόσης που έπρεπε να πληρώσει ο δανειολήπτης στην τράπεζα. Δηλαδή, αν κάποιος έμπορος είχε ένα δάνειο το οποίο έβγαζε δόση 1.000 ευρώ, δεν θα μπορεί να καταβάλλει λιγότερα από 2.000 ευρώ τον μήνα στην τράπεζα. Και αν δεν το κάνει; Αν περάσουν τρεις μήνες χωρίς να καταβληθεί δόση, ο δανειστής μπορεί να κινήσει τη διαδικασία του πλειστηριασμού.

Εφιαλτική χρονιά το 2014, με απειλές και κατασχέσεις
Έχουμε πάνω από τέσσερα εκατομμύρια οφειλέτες, που βαρύνονται με απίστευτο χρέος, το οποίο δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν, ενώ αυτό το ληξιπρόθεσμο χρέος γίνεται ολοένα και μεγαλύτερο. Πώς τους αντιμετωπίζουμε ως πολιτεία; Με απειλές και κατασχέσεις. Αν το 2014 υλοποιηθούν όλα αυτά που έχουν υποσχεθεί να υλοποιήσουν εφορίες, ασφαλιστικά ταμεία και τράπεζες, τότε η χρονιά θα είναι πραγματικά εφιαλτική:

- Τα ασφαλιστικά ταμεία θα κυνηγήσουν κατά προτεραιότητα αυτούς που έχουν χρέη άνω των 5.000 ευρώ. Ήδη, οι επιστολές φεύγουν μαζικά και αναγράφουν τα εξής: «Στην υπηρεσία μας βεβαιώθηκαν σε βάρος σας οφειλές από ληξιπρόθεσμες ασφαλιστικές εισφορές.

Συμπεριλαμβάνεστε πλέον στους εργοδότες που παρακρατούν τις εργατικές εισφορές από τους εργαζόμενους και δεν τις αποδίδουν μαζί με τις εργοδοτικές στον ασφαλιστικό φορέα». Από το νέο έτος αναμένεται να λειτουργήσει και το Κέντρο Είσπραξης Ασφαλιστικών Οφειλών, δηλαδή η «εισπρακτική» του υπουργείου Εργασίας, που έχει αναλάβει να συντονίσει το κυνηγητό των οφειλετών και την έκδοση διαταγών για κατασχέσεις. Ειδικά οι μεγαλοοφειλέτες του ΙΚΑ κινδυνεύουν και με «κλείδωμα» της δυνατότητας να καταθέσουν Αναλυτική Περιοδική Δήλωση. Πρακτικά, αυτό οδηγεί σε «κλείσιμο» της εταιρείας καθώς, μεταξύ άλλων, στερεί και το δικαίωμα του εργαζόμενου να έχει τακτοποιημένα τα ένσημά του στη μερίδα του.

- Η γενική γραμματεία φορολογικών εσόδων αναμένεται να συνεχίσει με εντατικότερο ρυθμό τη «στρατηγική» του 2013, η οποία μάλιστα δεν απέδωσε αυτά που είχαν τεθεί ως μνημονιακός στόχος. Το 2013 κλείνει με περισσότερες από 100.000 κατασχέσεις, εκ των οποίων περισσότερες από 35.000 αφορούν τραπεζικές καταθέσεις, ενώ οι υπόλοιπες, κατασχέσεις ενοικίων, μισθών, κατασχέσεις εις χείρας τρίτων κ.λπ. Για το 2014 υπάρχει προγραμματισμός για επιτάχυνση. Σε αυτό θα… βοηθήσει και η ηλεκτρονική διασύνδεση της Γενικής Γραμματείας Πληροφοριακών Συστημάτων με τις τράπεζες, ώστε να αποφεύγονται οι… γραφειοκρατικές διαδικασίες. Οι κατασχέσεις από τραπεζικές καταθέσεις θα ανέλθουν σε αρκετές χιλιάδες ημερησίως. Μέχρι τώρα, γίνονταν διά των ομαδικών κατασχετηρίων, τα οποία αποστέλλονταν από τις εφορίες στις τράπεζες. Από το νέο έτος θα γίνονται και ηλεκτρονικά, αφού γίνουν από τις τράπεζες οι απαραίτητοι έλεγχοι (π.χ. να μην γίνεται κατάσχεση από δηλωμένο μισθοδοτικό λογαριασμό μισθού που δεν υπερβαίνει το όριο των 1.000 ευρώ). Οι καταθέσεις είναι ίσως ο κυριότερος στόχος των φορολογικών αρχών.

Υπάρχουν όμως και άλλοι, όπως:
1. Τα ενοίκια. Μάλιστα, η εφορία μπορεί να απευθυνθεί απευθείας στον ενοικιαστή δεσμεύοντας το ποσό του ενοικίου πριν καν φτάσει στα χέρια του ιδιοκτήτη.
2. Τα ποσά που προέρχονται από πωλήσεις ακινήτων.
3. Οι εισπράξεις στα ταμεία των επιχειρήσεων.
4.  Τα ποσά που οφείλουν να καταβάλλουν οι προμηθευτές (πρόκειται για τις λεγόμενες κατασχέσεις εις χείρας τρίτων).

Μετά και την ψήφιση του νέου νόμου το περασμένο Σάββατο, σε όλα τα «καινούργια» ληξιπρόθεσμα χρέη, εκτός από τους τόκους (σ.σ.: το επιτόκιο θα αποφασιστεί με απόφαση του υπουργού Οικονομικών και δεν αναμένεται να είναι μικρότερο από 8,5%), θα επιβάλλονται και πρόστιμα εκπρόθεσμης καταβολής, το ύψος των οποίων θα κυμαίνεται από 10% έως 30%. Έτσι όπως είναι διατυπωμένη η διάταξη, με το που θα συμπληρώνεται ένας χρόνος χωρίς να έχει αποπληρωθεί μια οφειλή, το χρέος θα έχει προσαυξηθεί κατά 40%, αν συνυπολογιστεί το πρόστιμο και οι προσαυξήσεις.

Από Το Ποντίκι