Συνταγματική ακροβασία

Του ΚΩΣΤΑ Χ. ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΥ *

Ο σχηματισμός της νέας κυβέρνησης στις 11.11.2011 έγινε με βάση όσα συμφωνήθηκαν στη σύσκεψη τριών αρχηγών κομμάτων το πρωί της προηγούμενης ημέρας, ενώ άλλοι δύο αρχηγοί κομμάτων είχαν αρνηθεί τη συμμετοχή τους.

Το ερώτημα είναι κατά πόσο η διαδικασία αυτή βρίσκει έρεισμα στις σχετικές διατάξεις του Συντάγματος.

Το άρθρο 38 Συντ. διακρίνει δύο μορφές παραίτησης, δηλαδή αφενός την παραίτηση της κυβέρνησης συνολικά και αφετέρου την ατομική παραίτηση του πρωθυπουργού. Το αποτέλεσμα βέβαια και στις δύο περιπτώσεις είναι ταυτόσημο, δηλαδή η απαλλαγή της κυβέρνησης από τα καθήκοντά της, αφού η διάρκεια του βίου της ταυτίζεται ούτως ή άλλως με...

την πρωθυπουργική θητεία. Η διαφορά της παραίτησης της κυβέρνησης συνολικά (άρθρο 38 παρ. 1 Συντ.) από την ατομική παραίτηση του πρωθυπουργού (άρθρο 38 παρ. 2 Συντ.) εντοπίζεται αλλού και συγκεκριμένα στο τι επακολουθεί.

Σε περίπτωση (συνολικής) παραίτησης της κυβέρνησης και εφόσον πρόκειται για κυβέρνηση κόμματος που διαθέτει την απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, με επικεφαλής τον αρχηγό του, υπονοείται ότι το κόμμα αυτό θέλει να παύσει να κυβερνά και να οδηγήσει τη χώρα σε άμεση διεξαγωγή εκλογών. Η παραπομπή του εδαφίου γ' της παραγράφου 1 του άρθρου 38 Συντ. στο εδάφιο γ' της παραγράφου 3 του άρθρου 37 Συντ. για τη συνέχεια της διαδικασίας, δηλαδή στη σύσκεψη των αρχηγών των κομμάτων υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, πρέπει να εκληφθεί (βλ. σε ανύποπτο χρόνο Κ. Χρυσόγονου, Συνταγματικό Δίκαιο, 2003, σ. 531) ότι αφορά όχι την πρώτη φάση της σύσκεψης (δηλ. την επιβεβαίωση αδυναμίας σχηματισμού κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής), αλλά απ' ευθείας τη δεύτερη (δηλαδή το σχηματισμό κυβέρνησης για άμεση διάλυση της Βουλής και διεξαγωγή εκλογών).

Εφόσον αντίθετα το κυβερνών κόμμα, το οποίο διαθέτει την απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, έχει την πρόθεση να συνεχίσει να κυβερνά ή έστω να συγκυβερνά, μαζί με άλλα κόμματα, με αλλαγή όμως στο πρόσωπο του πρωθυπουργού, τότε η ενδεδειγμένη συνταγματική οδός είναι εκείνη της παραγράφου 2 του άρθρου 38 Συντ. Θα έπρεπε συνεπώς να υποβληθεί ατομική παραίτηση του πρωθυπουργού προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και πρόταση νέου πρωθυπουργού από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του κυβερνώντος κόμματος (το αργότερο σε τρεις ημέρες από την παραίτηση του πρωθυπουργού). Ο νέος αυτός πρωθυπουργός μπορεί, δεδομένου ότι δεν προβλέπεται κανένας σχετικός περιορισμός στο άρθρο 38 παρ. 2, να είναι εξωκοινοβουλευτικός και/ή πρόσωπο που δεν ανήκει πολιτικά στο κυβερνών κόμμα, ενδεχομένως κατ' ακολουθία προηγούμενης συμφωνίας μεταξύ των ηγεσιών δύο ή περισσότερων κομμάτων.

Συνεπώς ο σχηματισμός της κυβέρνησης Παπαδήμου με υπόδειξη του πρωθυπουργού της από τους προέδρους του ΠΑΣΟΚ, της Ν.Δ. και του ΛΑΟΣ συνιστά παράκαμψη της προβλεπόμενης συνταγματικής διαδικασίας, δηλαδή της εκλογής του νέου πρωθυπουργού από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του κόμματος που διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών στη Βουλή. Η παροχή μετά ταύτα ψήφου εμπιστοσύνης από τη Βουλή προς τη νέα κυβέρνηση δεν καλύπτει τη συνταγματική ακροβασία, δεδομένου ότι οι κοινοβουλευτικές ομάδες των κομμάτων που στηρίζουν την κυβέρνηση αυτή, και ιδίως η Κοινοβουλευτική Ομάδα του πλειοψηφούντος στη Βουλή κόμματος, τίθενται έτσι -ως μη όφειλαν- αντιμέτωπες με τετελεσμένα γεγονότα (και βέβαια πολιτικά θεωρείται δεδομένο ότι όποιος βουλευτής τολμούσε να διαφωνήσει θα διαγραφόταν άμεσα, με απλή δήλωση του αρχηγού του κόμματος κατ' επίκληση του άρθρου 16 του Κανονισμού της Βουλής).

Το γενικότερο πρόβλημα δημοκρατίας πίσω από όλα αυτά είναι ότι η νέα κυβέρνηση και η πολιτική της δεν έχουν αποτελέσει αντικείμενο ούτε λαϊκής εντολής (αυτή είχε δοθεί στο ΠΑΣΟΚ τον Οκτώβριο του 2009 προκειμένου να αξιοποιήσει τα «λεφτά» που υπήρχαν, σύμφωνα με τις διαβεβαιώσεις του αρχηγού του, και να υλοποιήσει την «πράσινη ανάπτυξη» με στόχο να μετατρέψει την Ελλάδα σε «Δανία του Νότου»), ούτε όμως έστω συζήτησης και ψηφοφορίας, χωρίς φόβο διαγραφής, στα συλλογικά όργανα οποιουδήποτε από τα κόμματα τα οποία τη στηρίζουν. Καταστρατηγείται έτσι, για ακόμη μία φορά, και η επιταγή του άρθρου 29 Συντ. για εσωκομματική δημοκρατία. Η νέα κυβέρνηση και η πολιτική της είναι το προϊόν διαπραγματεύσεων μεταξύ των κομματικών ηγεμόνων πίσω από κλειστές πόρτες ή μέσω τηλεφώνου. Η μεθοδολογία παραπέμπει περισσότερο σε Ιερά Συμμαχία και λιγότερο σε κοινοβουλευτική δημοκρατία.

* Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νομικής Σχολής ΑΠΘ

Από enet